Ai trong chúng ta cũng muốn học hỏi và phát triển bản thân, chúng ta đọc sách, tham gia các khóa học, lắng nghe chia sẻ từ chuyên gia, nhưng đôi khi vẫn cảm thấy nỗ lực của mình không mang lại kết quả như mong đợi, tại sao lại như vậy?
Trong buổi chia sẻ tại Hội thảo Sâu Sắc với cộng đồng ICC (20/9 vừa qua), TS. Phan Phương Đạt, cố vấn Ban điều hành FPT Software, đã chỉ ra rằng nguyên nhân có thể đến từ những "rào cản vô hình" trong tư duy mà chúng ta không hề hay biết. Bài viết này sẽ đúc kết ba bài học sâu sắc và đầy bất ngờ từ phần chia sẻ của ông, thách thức những quan niệm cố hữu về phát triển bản thân, cho thấy rằng đôi khi "dốt" lại là một lợi thế, điểm yếu không đáng để ám ảnh, và "nghịch" lại hiệu quả hơn "học".
TS. Phan Phương Đạt mang đến phương pháp gỡ rối những "rào cản vô hình" tại Sâu Sắc 2025
Dốt không phải vấn đề, Ngu mới là rào cản
TS. Phan Phương Đạt đã tạo ra một sự phân biệt quan trọng giữa hai khái niệm thường bị đánh đồng: "dốt" và "ngu".
- Dốt (Ignorance): Là trạng thái tự nhiên khi không biết một điều gì đó. Đây là điều hoàn toàn bình thường và thậm chí có thể trở thành một nguồn sức mạnh.
- Ngu (Stupidity): Là hành động từ chối tiếp nhận kiến thức mới, thường xuất phát từ cái tôi quá lớn hoặc sự tự tin thái quá. Đây là một sự lựa chọn và là rào cản thực sự cho việc học.
Sức mạnh của sự "dốt" được minh họa qua câu chuyện về Albert, một người giúp việc trong nhà thờ ở Anh vào thế kỷ 18. Vì không biết chữ (dốt), anh bị sa thải. Tối hôm đó, buồn bã lang thang ngoài phố và muốn hút một điếu thuốc nhưng không tìm được nơi nào bán, anh nảy ra một ý tưởng. Chính sự thiếu hiểu biết đã buộc anh phải tìm một con đường khác: mở một ki-ốt bán thuốc lá, rồi dần trở thành triệu phú. Khi được hỏi rằng nếu biết chữ thì sẽ thành công đến đâu, Albert trả lời: "Nếu tôi biết chữ thì bây giờ tôi vẫn đang giúp việc ở trong nhà thờ".
Ngược lại, sự nguy hiểm của "ngu" được thể hiện qua câu chuyện về một vị bác sĩ giáo sư đầu ngành. Khi một bệnh nhân có vết thâm trong phổi, vị bác sĩ này đã khẳng định chắc nịch 99,9% là lao phổi và gạt đi mọi bằng chứng trái ngược do quá tin vào chuyên môn của mình. May mắn là gia đình bệnh nhân đã kiên quyết đi kiểm tra sâu hơn và phát hiện đó chỉ là một vết sẹo cũ. Việc từ chối tiếp nhận thông tin mới vì quá tự tin vào bản thân chính là biểu hiện của "ngu".
"Dốt đặc còn hơn dốt lỏng, dốt lỏng còn hơn hay chữ đặc" - TS. Phan Phương Đạt chia sẻ
TS. Phan Phương Đạt kết nối khái niệm này trực tiếp với triết lý của FPT, được gói gọn trong tựa đề cuốn sách do ông đồng tác giả: "Đếch biết gì cũng tiến". Ông giải thích, đó chính là tinh thần chấp nhận mình "dốt" khi đi ra thế giới - không biết gì về thị trường toàn cầu, thua kém đối thủ về mọi mặt. Nhưng FPT đã chọn không "ngu". Họ sẵn sàng học hỏi không tự ái, dù bị khách hàng Nhật Bản chê trách thậm tệ. Chính việc chấp nhận mình "dốt" nhưng kiên quyết không "ngu" đã giúp họ tìm ra con đường để vươn lên.
Thay đổi tư duy này cho phép chúng ta thừa nhận "tôi không biết", từ đó nuôi dưỡng sự tò mò và thái độ sẵn sàng học hỏi - những yếu tố cốt lõi để phát triển thật sự.
Ngừng ám ảnh về điểm yếu, hãy tập trung vào điểm mạnh
Một lý thuyết phổ biến về phát triển bản thân là ‘Yếu tố giới hạn’ (Limiting Factors), được minh họa bằng hình ảnh chiếc thùng gỗ. Giá trị của bạn (lượng nước trong thùng) bị giới hạn bởi thanh gỗ ngắn nhất (kỹ năng yếu nhất). Lý thuyết này khuyên chúng ta nên tập trung nỗ lực để nâng cao các điểm yếu.
Nhiều bài học được đút kết thông qua lý thuyết ‘Yếu tố giới hạn’ (Limiting Factors)
Mặc dù mô hình này có thể có giá trị nhất định trong việc nhận diện rủi ro hay thúc đẩy tự nhận thức, TS. Phan Phương Đạt cho rằng nếu coi nó là một chiến lược phát triển thì lại vô cùng thiếu hiệu quả. Ông đặt một câu hỏi phản biện sắc sảo: "Tại sao nó lại là nước?". Nếu ta thay nước bằng cát, những thanh gỗ cao có thể giữ cho cát vun lên. Nếu thay bằng đá, những thanh gỗ cao sẽ trở thành khung đỡ vững chắc. Việc mặc định kiến thức của chúng ta giống như nước đã khiến chúng ta đi đến một kết luận sai lầm.
Câu chuyện của chính FPT Software là minh chứng rõ ràng nhất. Khi mới thành lập, một nhà tư vấn người Mỹ tên Martin đã chỉ ra cho họ một danh sách dài dằng dặc các điểm yếu: công nghệ yếu, ngoại ngữ kém, thiếu kỷ luật... Thay vì cố gắng sửa hết những điểm yếu đó, FPT Software đã thành công bằng cách tập trung vào một vài điểm mạnh cốt lõi: "ngoan" (biết lắng nghe, chiều khách hàng) và học công nghệ mới rất nhanh.
Tương tự là câu chuyện về những người giúp việc Việt Nam tại Đài Loan. Họ không thể cạnh tranh về sức khỏe hay kỷ luật với người Philippines, nhưng họ có một thế mạnh độc nhất: Nấu ăn hợp khẩu vị chủ nhà hơn.
Gần đây, khi gặp lại nhà tư vấn Martin, TS. Phan Phương Đạt kể rằng anh ấy đã nói một câu hài hước mà sâu sắc: "Sau 20 năm nhìn lại, tất cả những khuyết điểm của chúng mày vẫn còn y nguyên, chỉ có mỗi một điều là chúng mày to hơn rất là nhiều". Điều này khẳng định rằng động cơ tăng trưởng thực sự không đến từ việc hoàn thiện điểm yếu, mà từ việc khai thác triệt để điểm mạnh. Cách tiếp cận này thực tế và mạnh mẽ hơn nhiều, khuyến khích chúng ta tự hỏi một câu hỏi quan trọng hơn: "Điểm mạnh của bản thân là gì?".
Thay vì "Học tập suốt đời", hãy thử "Nghịch ngợm suốt đời"
TS. Phan Phương Đạt đề xuất một sự thay đổi tinh tế nhưng đầy sức mạnh: Chuyển từ "học" sang "nghịch".
- Học: Thường là một quá trình top-down (từ trên xuống), theo chỉ dẫn của thầy cô hay cấp trên.
- Nghịch: Là một quá trình bottom-up (từ dưới lên), mày mò, tự khám phá, xuất phát từ động lực và sự bức xúc cá nhân.
Chương trình "iKhiến" của FPT là một ví dụ cho việc tôn vinh tinh thần "nghịch". Mục tiêu của chương trình không phải là kêu gọi đề xuất ý tưởng, mà là đi tìm và tôn vinh những giải pháp thiết thực mà nhân viên đã tự mình làm ra vì bức xúc với vấn đề trong công việc.
Thay vì "Học tập suốt đời", hãy thử "Nghịch ngợm suốt đời"
Câu chuyện truyền cảm hứng nhất là về một nhân viên FPT Telecom. Gần Tết, công việc còn tồn đọng rất nhiều vì chiếc máy cắt cáp vừa đắt vừa khó dùng. Anh đã tự mình mày mò, thiết kế và ra xưởng hàn để làm một chiếc dao cắt cáp mới hiệu quả hơn. Sáng kiến này không chỉ giúp cả đội về nhà ăn Tết đúng hẹn mà sau đó còn được tôn vinh và lan tỏa.
Việc đóng khung sự phát triển trong cụm từ "Học tập suốt đời" đôi khi nghe như một lời ‘đe dọa’, một nhiệm vụ nặng nề. Nhưng khi chuyển nó thành "Nghịch ngợm suốt đời", quá trình này bỗng trở nên vui vẻ, sáng tạo và tràn đầy năng lượng hơn. Đó là việc khuyến khích bản thân và những người xung quanh dám thử, dám làm những điều không có trong yêu cầu.
That thing that made you weird as a kid, could make you great as an adult - if you don't lose it. (Tạm dịch: Điều khiến bạn trở nên kỳ quặc khi còn nhỏ có thể giúp bạn trở nên vĩ đại khi trưởng thành - nếu bạn không đánh mất nó).
Suy ngẫm lại con đường phát triển của bạn
Ba bài học từ TS. Phan Phương Đạt mời chúng ta thực hiện ba sự thay đổi lớn trong tư duy: Chấp nhận sự thiếu hiểu biết thay vì để cái tôi che mắt, khai thác thế mạnh thay vì bị ám ảnh bởi điểm yếu, và khuyến khích sự mày mò chủ động thay vì chỉ học tập một cách thụ động.
Trong hành trình của riêng mình, rào cản vô hình nào đang kìm hãm bạn? Liệu đó có phải là sự từ chối thừa nhận những gì mình không biết, sự tập trung quá mức vào khuyết điểm, hay nỗi sợ hãi khi thử một điều gì đó mới mẻ? Hãy cùng follow TS. Phan Phương Đạt qua kênh cá nhân của ông để tìm được nhiều góc nhìn vô cùng hài hước nhưng mới mẻ nhé.
Nhật Cắt
| SÂU SẮC (“show Sắc” hay “so sharp”) đang dần trở thành một Hội thảo thường niên hàng đầu về Truyền thông nội bộ & Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam, quy tụ những chuyên gia trong ngành Văn hóa Doanh nghiệp & Truyền thông Nội bộ đến chia sẻ những nghiên cứu mới nhất, những bài học và kiến thức sâu sắc nhất, là nơi cộng đồng nghề có thể thu hoạch được thật nhiều điều bổ ích, góp phần nâng cao năng lực chung của anh chị em công tác trong ngành này. Với chủ đề "Ngọc Trác Học Nghiên" nhấn mạnh quá trình tinh luyện tri thức, Sâu Sắc mùa 3 2025 không chỉ là nơi chia sẻ, mà là không gian để cộng đồng cùng nhau mài giũa, nghiên cứu, biến kinh nghiệm thành lý luận sắc bén, sẵn sàng thích ứng dòng chảy văn hóa và công nghệ thời đại mới, với sự tham gia chia sẻ của những chuyên gia xuất sắc nhất trong ngành, nhiều năm kinh nghiệm & có những góc nhìn & nghiên cứu thú vị về TTNB & VHDN, mang đến cho các thành viên tham dự những bài học sâu sắc, mới mẻ và thiết thực nhất. Bạn có thể tìm hiểu thêm về Hội thảo Sâu Sắc bằng cách xem tại đây |
.jpg)